Een levensbeschrijving van Abt Gregorius door Ludger

Ludger was in het spoor van Willibrord en Bonifatius grondlegger van de christelijke cultuur in een groot deel van het huidige Nederland en delen van West- en Noord-Duitsland. Dat zal, zo zou je denken, vrij algemeen bekend zijn, maar misschien is dit een veel te optimistische gedachte. Ludger was ook schrijver en in het Nederlandse taalgebied zelfs de eerste van wie we de naam weten. Buiten de kring van meer ingewijden is het waarschijnlijk niemand bekend dat Ludger de auteur is van een levensbeschrijving van abt Gregorius van Utrecht. Zoals gebruikelijk in zijn tijd schreef hij in het Latijn. Gelukkig zijn er vertalingen verschenen, in Duitsland eerder en meer dan in Nederland. De oudste en tot voor kort enige Nederlandse vertaling dateert van de jaren dertig van de vorige eeuw.

Jos Droste, lid van de Ludgerkring, vond na zijn afscheid als pastoraal werker van Parochie St.-Ludger in de Achterhoek tijd om zich te wijden aan een nieuwe vertaling van de Vita Gregorii, het Leven van Gregorius. Die vertaling verschijnt in delen in de Nieuwsbrief op deze website.
Daaraan vooraf gaat in enkele opeenvolgende edities van de Nieuwsbrief een ook door Jos Droste geschreven inleiding. In deze Nieuwsbrief als eerste een korte introductie van de schrijver en zijn werk.

Een onbekend werk van een te weinig bekende schrijver

I.
Voor veel mensen is de heilige Ludger nog steeds een grote onbekende. Toch is de in Zuilen geboren en getogen Fries een bijzondere figuur. Met Willibrord, Bonifatius en Lebuinus, en ongeveer tegelijk met die andere onbekende, Willehad, hoort hij tot hen die tussen ongeveer 700 en 800 het christelijk geloof hebben verkondigd in de Nederlanden en aangrenzende Duitse streken. Hij is de eerste student die in Engeland ging studeren, de eerste missionaris en de eerste bisschop van Nederlandse bodem, en wel in Münster, waar hij de eerste bisschop werd. Maar hij is ook de schrijver van wat waarschijnlijk het oudst bekende geschrift van een met naam genoemde Nederlander is, Vita Gregorii abbatis Traiectensis auctore Liudgeri, Het leven van abt Gregorius van Utrecht, door de schrijver Ludger.

Je zou denken dat een schrijver uit zo’n vroege fase in de geschiedenis breed bekend is, maar dat valt tegen. Enigszins teleurstellend is ook het feit dat er pas de laatste tijd van de kant van literatuurwetenschappers meer aandacht ontstaan is voor Ludger als auteur van de Gregorius-vita. En een vertaling in het Nederlands is lastig te vinden. In de dertiger jaren van de vorige eeuw is de Vita in het Nederlands vertaald door I. Onings, o.f.m., De heilige Gregorius, Apostel der Nederlanden, ’s-Hertogenbosch, z.j.. Deze heeft overigens ook Altfrieds Leven van Liudger vertaald. In 1997 verscheen een Friese vertaling door Klaas Bruinsma van zowel de Ludger-Vita als de Gregorius-Vita, respectievelijk: Altfrid. It libben fan de hillige Liudger en Liudger, It libben fan Gregorius, Boalsert, 1997. Verder vindt men op het internet gedeeltelijke vertalingen, evenals in het boek De Utrechtse bisschop in de middeleeuwen van C.A. Rutgers, Den Haag, 1978. Een Duitse vertaling is te vinden in Basilius Senger, ‘Liudger in seiner Zeit. Altfrid über Liudger. Liudgers Erinnerungen’, Münster 1990 (1982). Ook hierin zijn dus zowel de Ludger-Vita van Altfried als de Gregorius-Vita van Ludger te vinden.

De Middeleeuwen hebben altijd mijn interesse gehad. Sinds ik in de Achterhoek werkzaam werd, kwam daar de figuur van Ludger bij. Daarom leek het mij een gemis dat er geen toegankelijke vertaling van het enige werk dat we van hem bezitten, voorhanden is. Na mijn pensionering kreeg ik tijd om wat meer met mijn klassieke opleiding te doen en besloot ik Ludgers werkje over abt Gregorius te vertalen. De Latijnse tekst van deze Vita is uitgegeven in de Monumente Germaniae Historica, Scriptores XV, 1’, Hannover 1887, p. 63-79: O. Helder-Egger, Vita Gregorii abbatis Traiectensis auctore Liudgero. De tekst is gelukkig ook op het internet te vinden, 14 pagina’s kleine lettertjes, groot formaat, ingedeeld in 15 hoofdstukken van verschillende lengte. Zowel de titel als die indeling zijn overigens van later datum.

(In de volgende Niewsbrief deel II van Een onbekend werk van een te weinig bekende schrijver. Daarin geef ik Ludgers bedoeling met zijn beschrijving van het leven van abt Gregorius weer.)

Jos Droste